Sandra kijkt uit naar euthanasie na ondraaglijk psychisch lijden: de doorzetter die opgeeft en eindelijk rust krijgt

© Trouw 2011, op dit artikel rust copyright.

Kamerleden spreken volgende week over hulp bij zelfdoding bij ouderen met een doodswens. Verruiming van de regels brengt volgens Trouw-redacteur Gerbert van Loenen zwakkere mensen in gevaar. 

De initiatiefgroep ’Uit Vrije Wil’ zegt iedereen het recht te willen geven zelf te beschikken over zijn leven. Oude mensen met een doodswens moeten, als ze dat willen, hulp kunnen krijgen bij hun zelfdoding. De wet moet daartoe gewijzigd, en 116.871 burgers hebben daar hun steun voor uitgesproken. 

Hulp bij zelfdoding mag nu al, maar dan alleen door een arts bij een patiënt die ernstig lijdt. De stap die ’Uit Vrije Wil’ bepleit, is om hulp bij zelfdoding ook mogelijk te maken voor mensen die niet uitzichtloos en ondraaglijk lijden maar die bovende zeventig zijn en klaar met leven. Zij moeten geholpen kunnen worden met doodgaan door speciaal aan te wijzen hulpverleners. 

Artsenverbond KNMG bepleit een middenweg en stelt dat iedereen die oud is en levensmoe wel een ouderdomskwaal heeft die kan worden aangemerkt als ’uitzichtloos en ondraaglijk lijden’. Voorbeelden daarvan zijn al goedgekeurd door de toetsingscommissies die naleving van de euthanasiewet controleren. Zo kan zonder wetswijziging gewoon binnen de euthanasiewet aan de vraag naar hulp bij zelfdoding voor ouderen worden voldaan.

Kun je zulke hulp bij zelfdoding goed regelen voor ouderen die klaar zijn met leven? Kun je dat zo doen dat we weten waar we aan beginnen en straks niet ergens eindigen waar we niet heen wilden? 

Nu nog zeggen de mensen van de initiatiefgroep ’Uit Vrije Wil’ dat het om ouderen gaat, dat alleen mensen boven de zeventig hulp moeten kunnen krijgen om hun leven te beëindigen. 

Maar op een bijeenkomst van ’Uit Vrije Wil’ en het Humanistisch Verbond op 9 november 2010 in de Rode Hoed in Amsterdam waren zoveel gelijkgezinden bij elkaar, dat een enkeling vergat dat hij op een openbare bijeenkomst was. Hersenonderzoeker Dick Swaab, een van de initiatiefnemers, zei : „Die leeftijdsgrens is arbitrair. Als we dat onder ons kunnen houden: die leeftijdsgrens van zeventig hebben we om pragmatische redenen gedaan, om een kans te maken op een meerderheid in het parlement.” 

En gelijk heeft hij. Iedereen begrijpt dat zo’n grens inderdaad moeilijk te handhaven zal zijn. Hulp bij zelfdoding zou mogen bij een 72-jarige maar zou bestraft moeten worden bij een 68-jarige? Een waarschijnlijke uitkomst zou zijn dat uiteindelijk ook mensen onder de zeventig met een doodswens hulp mogen vragen bij hun zelfdoding. 

Een andere aanwijzing dat de wetswijziging die ’Uit Vrije Wil’ bepleit moeilijk te formuleren zal zijn, gaf mede-initiatiefnemer Eugene Sutorius op een symposium van de juristenvereniging Pro Vita op 15 januari in Rotterdam. Hij vertelde dat het nog niet makkelijk is om de juiste benaming te vinden voor de groep mensen met een doodsverlangen die ze wil helpen. ’Mensen met een voltooid leven’ is niet de juiste beschrijving, ’mensen die klaar zijn met leven’ is ook niet de juiste omschrijving; eigenlijk is er geen juiste omschrijving, zei Sutorius. ’Uit Vrije Wil’ bepleit dus de mogelijkheid om een niet in woorden te vatten, een niet te definiëren groep mensen te gaan helpen met zelfdoding. Maar wat niet te definiëren is, is niet te begrenzen. 

Het feit dat Sutorius zelf, een jurist, moeite heeft een goede definitie te vinden, geeft aan dat het initiatief dat nu nog bedoeld is voor een kleine groep ouderen, zodra het wet wordt, zou uitgroeien tot een onduidelijk gedefinieerd recht van mensen om elkaar te helpen met zelfdoding. 

Dan hebben we behalve euthanasie door artsen voor wie ernstig lijdt, óók hulp bij zelfdoding door niet-artsen voor mensen die niet ernstig lijden maar wel willen sterven. Mooi toch? Als die mensen dat nu willen? 

Wat ’Uit Vrije Wil’ zich niet afvraagt, is of er druk zal ontstaan. Druk op mensen om dood te gaan. 

’Uit Vrije Wil’ bestaat niet toevallig uit welopgevoede, hoogopgeleide mensen; mensen die rustig kunnen wikken en beschikken over hun leven. Maar in de echte wereld bestaan zwakke mensen, slechte mensen, en ook zijn er veel goede mensen met soms slechte momenten. In die echte wereld zou het wetsvoorstel van ’Uit Vrije Wil’ schade kunnen berokkenen aan het recht op leven van zwakke, of lastige, of onaangepaste mensen. 

Stel dat de wet wordt gewijzigd en zelfdoding op een nette manier een optie wordt. En jij bent al twintig jaar psychisch ziek. De ruzies met je familie, het verlies van je vrienden en de blikken van de buren herinneren je elke dag aan het feit dat jij gek bent en onaangepast. 

Dat je veel kost en niks oplevert. 

Straks weten je kinderen, je buren, de laatste kennissen die nog af en toe bellen: hij kan dood, als ie wil. Alleen al het feit dat mensen om je heen dat weten, zal de band veranderen tussen hen en jou. ’Je kiest ervoor om door te leven, dan moet je ook niet zeuren.’ 

Stel dat zelfdoding gewoon een keuze van vrije mensen wordt. En jij komt voor de derde keer uit de kliniek vanwege je drugsprobleem. Binnen een week gebruik je weer. Je vrienden en familie hebben je altijd gesteund, maar nu raken ze wanhopig van jou en je problemen. En je kunt dood, dat weet jij en dat weten zij. In Nederland mag iedereen zelf beslissen, dat hebben we anno 2015 heel goed geregeld. Misschien zijn je vrienden wel zo ruimdenkend dat ze je op die mogelijkheid wijzen. 

Het gevaar is dat mensen straks niet meer lastig mogen zijn. Dat er druk ontstaat op irritante, zieke, onaangepaste mensen om eruit te stappen. Wat als zelfbeschikking begint, loopt dan uit op bevoogding. 

En zelfs als iemand echt vrijwillig lijkt te kiezen voor zelfdoding, zelfs als inderdaad sprake lijkt van die soms zo geromantiseerde keuze van de vrije mens voor zijn Freitod, dan nog is de vraag of we dat moeten vergemakkelijken, zoals de initiatiefgroep ’Uit Vrije Wil’ bepleit.